Tại Hội nghị Tổng kết công tác năm 2023, triển khai nhiệm vụ năm 2024, Bộ trưởng Bộ TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh năm 2024 là năm lĩnh vực báo chí, xuất bản, truyền thông sẽ coi không gian mạng là mặt trận chính, vừa chuyển đổi số báo chí, vừa đảm bảo không gian mạng lành mạnh, xử lý thông tin xấu độc trên mạng, quản lý các nền tảng số xuyên biên giới hoạt động ở Việt Nam thì phải tuân thủ luật pháp Việt Nam.

Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đánh giá cao những đóng góp của Bộ TT&TT trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Theo Phó Thủ tướng, “nghề” TT&TT là nghề được tiếp cận với tri thức mới, khái niệm mới như AI, ChatGPT, đồng thời lại nắm quyền lực rất lớn là quyền lực mềm của truyền thông, báo chí. Do đó, nếu quản lý tốt sẽ mang lại những tác động tích cực, ngược lại thì sẽ gây ra những hệ lụy. Phó Thủ tướng cũng nhấn mạnh, trong kỷ nguyên công nghệ đang phát triển mạnh mẽ hiện nay, vai trò rất quan trọng của ngành TT&TT là thúc đẩy chuyển đổi số để kéo gần khoảng cách giữa Việt Nam và thế giới.

Đối với lĩnh vực báo chí, Phó Thủ tướng lưu ý cần chú trọng nâng cao khả năng cạnh tranh để anh em báo chí sống được trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa cơ quan báo chí với các nền tảng mạng xã hội; đồng thời, cần thực hiện phần 2 của Đề án sắp xếp lại báo chí.

Chuyển đổi số là chiến lược phát triển quan trọng trong tương lai

Ứng dụng công nghệ số để tạo nên một tòa soạn đa phương tiện hội tụ những giá trị của công nghệ, kỹ năng và thích ứng để mang lại những giá trị đột phá cho công chúng - được coi là chìa khoá cho sự phát triển của nền báo chí trên thế giới và Việt Nam cũng không ngoại lệ.

Hơn 10 năm qua, công nghệ đã có sự thay đổi lớn, tác động đến hành vi người dùng Internet và xu thế phát triển của báo chí hiện đại. Sự khác biệt giữa báo in, truyền hình và báo điện tử nới rộng bởi yếu tố công nghệ cho phép trình bày các thể loại báo chí đặc thù trên nền tảng Internet với tính tương tác cao.

Nhiều độc giả lớn tuổi vẫn đang giữ thói quen đọc báo in, nhưng tương lai không xa, những người sinh ra trong thế giới digital sẽ là nhóm độc giả chủ đạo. Mark Thompson, Giám đốc điều hành của New York Times, dự đoán báo in sẽ chấm dứt vai trò trong vòng 20 năm tới.

Sự phát triển của mạng xã hội đã tạo cạnh tranh với báo điện tử, đồng thời cũng đẩy người dùng lên Internet để tiếp nhận thông tin nhiều hơn. Theo nghiên cứu của Quỹ Báo chí Hàn Quốc (KPF), trong 3 năm 2020-2022, số lượng người tiếp nhận thông tin qua các phương tiện truyền thông truyền thống sụt giảm mạnh, thay vào đó là tiếp nhận thông tin qua điện thoại di động.

Ở góc nhìn kinh tế, theo một thống kê từ From Digital, gần 70% số tiền chi cho quảng cáo trên các ấn phẩm giấy đã bay hơi trong 15 năm qua. Năm 2022, tổng doanh thu quảng cáo trên toàn cầu vượt mức 500 tỷ USD, trong đó doanh thu quảng cáo trên nền tảng số chiếm hơn 50% và giữ mức tăng trưởng ấn tượng trong giai đoạn sau của đại dịch COVID-19. 

Tại Việt Nam, không ít cơ quan truyền thông đã có những thay đổi mạnh mẽ trong quá trình chuyển đổi số và đạt được những kết quả đáng ghi nhận, trong đó có Đài Truyền hình Việt Nam. Từ tháng 7/2023, Đài THVN đã đưa vào sử dụng các ứng dụng phần mềm mới phục vụ hoạt động quản lý, chỉ đạo, điều hành nội bộ và hoàn thành kết nối với hệ thống theo dõi nhiệm vụ của Chính phủ, bước đầu phát huy hiệu quả, đáp ứng và thay thế được cho các phần mềm đã từng triển khai. Thực hiện Chương trình Chuyển đổi số quốc gia, ngày 5/6/2023, VTVGo cũng chính thức trở thành Nền tảng số quốc gia. Cuối tháng 12/2023, Trung tâm Hỗ trợ chuyển đổi số báo chí (Cục Báo chí, Bộ TT&TT) đã thông báo kết quả khảo sát, đánh giá mức độ trưởng thành chuyển đổi số báo chí năm 2023, Đài THVN xếp vị trí thứ nhất trong nhóm 10 cơ quan báo chí đạt mức Xuất sắc.

Là cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện, theo Tổng Giám đốc Lê Ngọc Quang, dịch chuyển số vừa là thách thức và cũng là cơ hội. Bên cạnh việc tiếp tục giữ vững và phát triển nội dung khẳng định vị thế bằng những chương trình lớn, VTV phải tận dụng đa nền tảng, đặc biệt là nền tảng số. Trong năm 2024, Đài THVN sẽ có một số giải pháp trọng tâm gồm đẩy mạnh sản xuất nội dung đa nền tảng, phát triển song song cả phiên bản trên truyền hình và nền tảng số; tăng cường mô hình sản xuất liên Ban, giữ tỷ trọng chương trình do Đài sản xuất ở mức hợp lý, thu hút nguồn lực bên ngoài để nâng cao chất lượng các chương trình giải trí, phim truyện...; tăng cường công tác quảng bá cho các chương trình chủ lực và thương hiệu VTV; xây dựng format chương trình chất lượng, phù hợp với thị hiếu khán giả, sát với thị trường… để giải bài toán khó chung về doanh thu.

Chú trọng vấn đề nhân lực chuyển đổi số trong các cơ quan báo chí

Tính đến cuối năm 2023, ông Đinh Trần Việt - Giám đốc Trung tâm Sản xuất và Phát triển Nội dung số cho biết, VTV Digital có gần 30% nhân sự sản xuất chuyên cho các nền tảng số, hơn 50% nhân sự vừa làm sóng vừa làm số và còn chưa đến 20% nhân sự chỉ làm truyền hình truyền thống. Kết quả này đến từ việc Trung tâm mở rộng hệ sinh thái nội dung, trên chính các lĩnh vực sở trường của mình khi các mảng nội dung từ dân sinh, kinh tế, truyền cảm hứng đã được phát triển phái sinh trên tất cả các nền tảng mạng xã hội phổ biến.

Báo cáo về chuyển đổi số báo chí do WAN-IFRA phát hành năm 2021 nêu rõ, muốn thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, các tòa soạn cần thay đổi cơ cấu tổ chức, nhất là về nhân sự. Khi đó, trong tòa soạn sẽ không chỉ gồm các phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên đơn thuần mà còn cần thêm các vị trí cho giám đốc sản phẩm, chuyên viên dữ liệu...

"Chính vì thế, công tác đào tạo phải được thực hiện thường xuyên và liên tục, cập nhật kiến thức mới cho toàn bộ các cấp, từ cán bộ quản lý tới nhân viên. Việc đào tạo phải gắn với thực hành, tập làm quen với văn hóa A/B testing - thử nghiệm sản phẩm, văn hóa sử dụng dữ liệu để đưa ra quyết định", ông Trần Tiến Duẩn - Tổng biên tập báo điện tử Vietnam Plus của TTXVN, đánh giá tại Hội nghị tổng kết công tác năm 2023, triển khai nhiệm vụ năm 2024 của Bộ TT&TT cuối tháng 12/2023.

Thực tế cho thấy, chuyển đổi số không chỉ đơn giản là số hóa nội dung đưa lên nền tảng số mà phải tạo ra cả một quy trình sản xuất mới, sản phẩm thông tin mới mẻ, thậm chí tạo ra văn hóa trong tòa soạn cho phù hợp với môi trường chuyển đổi số. Các cơ quan báo chí Việt Nam phải suy nghĩ hết sức nghiêm túc về vấn đề này, phải đánh giá được nhu cầu của mình, phải xác định được con đường mình muốn đi, xác định mục tiêu hướng tới, từ đó lựa chọn công nghệ phù hợp.

Theo Bộ TT&TT, chuyển đổi số báo chí nhằm mục tiêu xây dựng các cơ quan báo chí theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại; làm tốt sứ mệnh thông tin tuyên truyền phục vụ sự nghiệp Cách mạng của Đảng, sự nghiệp đổi mới của đất nước; đảm bảo vai trò dẫn dắt, định hướng dư luận xã hội, giữ vững chủ quyền thông tin trên không gian mạng; đổi mới hiệu quả trải nghiệm của độc giả; tạo nguồn thu mới; thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp nội dung số. Thực hiện chuyển đổi số báo chí là sẵn sàng chấp nhận thử thách, thử nghiệm cái mới và có thể là khó khăn để tham gia vào cuộc chiến trên không gian mạng, đem đến cho độc giả, khán thính giả những nội dung chất lượng, chính xác, khách quan và chân thực. Chính vì thế, chuyển đổi số báo chí có thể bắt đầu từ những việc nhỏ nhưng tư duy định hướng phải là tư duy đổi mới tổng thể và toàn diện.