Gần 40 năm kể từ ngày ra mắt, bộ phim vẫn khiến khán giả xúc động bởi chiều sâu cảm xúc, chất thơ, chất nhân văn thấm đẫm trong từng khuôn hình.

Kiệt tác điện ảnh mang đậm tinh thần nhân văn

Lấy bối cảnh hậu phương trong chiến tranh, "Bao giờ cho đến tháng Mười" kể câu chuyện về một người phụ nữ tên Duyên sống tại một vùng quê Bắc Bộ. Sau khi chồng hy sinh nơi chiến trường, Duyên giấu nỗi đau, không báo tin dữ cho cha chồng già yếu mà âm thầm chịu đựng, nuôi con nhỏ, chăm sóc gia đình. Bộ phim không khắc họa những trận chiến ác liệt ngoài mặt trận mà đi sâu vào bi kịch âm thầm của những người ở lại - những con người hậu phương gánh chịu nỗi đau mất mát mà chiến tranh mang đến.

Đạo diễn Đặng Nhật Minh.

Tên phim được đạo diễn Đặng Nhật Minh lấy cảm hứng từ câu ca dao trong tác phẩm “Thương nhớ mười hai” của nhà văn Vũ Bằng: “Bao giờ cho đến tháng mười/ Ta đem liềm hái ra ngoài ruộng ta…”. Với ông, tháng Mười là biểu tượng của mùa gặt, của sự đơm hoa kết trái - một niềm hi vọng và khát khao cuộc sống sau những mất mát. Đó cũng là tinh thần xuyên suốt trong phim: sự chịu đựng, kiên cường, và niềm tin âm thầm vào tương lai.

Điểm đặc biệt của "Bao giờ cho đến tháng Mười" là ở cách thể hiện rất đỗi mộc mạc mà đầy sức nặng. Một trong những phân đoạn ấn tượng nhất là phiên chợ âm dương - nơi người sống đến gửi lời nhắn nhủ cho người đã khuất. Ở đó, nhân vật Nam - chồng của Duyên - xuất hiện qua lời kể và những tưởng tượng của cô. “Anh chỉ muốn những người sống được hạnh phúc... Cái còn lại mãi mãi là cái không bao giờ nhìn thấy được” - câu nói đầy ám ảnh của người đã khuất, thể hiện rõ thông điệp mà đạo diễn muốn gửi gắm: sự hi sinh không chỉ là mất mát, mà còn là động lực để người sống tiếp tục bước tiếp.

NSND Đặng Nhật Minh là một trong những đạo diễn hiếm hoi của điện ảnh Việt tự viết kịch bản cho gần như toàn bộ tác phẩm của mình. Ông chia sẻ rằng những gì ông đưa vào phim là những điều tích lũy trong thời gian sống tại nông thôn, trong những năm tháng sơ tán. Ông không muốn chỉ kể về mặt trận, mà muốn khắc họa số phận những con người bé nhỏ bị chiến tranh chi phối trong đời sống thường nhật. Với cách làm phim chậm rãi, tinh tế, thấm đẫm chất thơ và chiều sâu văn hóa dân tộc, ông khẳng định: “Xem phim của tôi, nhiều người nước ngoài cho rằng rất Việt Nam. Bởi lẽ, Việt Nam đã ngấm vào máu thịt của tôi rồi.”

NSƯT Hữu Mười và kỷ niệm "suýt mất vai" vì... quả nhót

Trong chương trình “Cine 7 - Ký ức phim Việt”, NSƯT Hữu Mười - người thủ vai thầy giáo Khang - đã chia sẻ một kỷ niệm hậu trường khó quên. Ban đầu, ông không phải là ứng viên cho vai diễn này. Tuy nhiên, sau quá trình tuyển chọn, đạo diễn Đặng Nhật Minh đã giao vai cho ông. Vai diễn này trở thành bước ngoặt lớn trong sự nghiệp của nam diễn viên, nhưng cũng đi kèm một sự cố “dở khóc dở cười”.

NSƯT Hữu Mười chia sẻ những kỷ niệm với bộ phim trong chương trình “Cine 7 - Ký ức phim Việt” lên sóng VTV3 lúc 21h10 ngày 19/4.

Trong một buổi quay tại sân đình, khi đang chờ đến lượt vào cảnh, NSƯT Hữu Mười được mời ăn nhót. Do đang mặc trang phục nhân vật nên ông không bóc vỏ như thường lệ mà ăn ngay, dẫn đến đau bụng. Ông lánh ra xa khu vực quay để uống nước và nói chuyện với người trong đoàn, vô tình khiến cả ê-kíp phải dừng quay vì “mất diễn viên chính”. Đạo diễn Đặng Nhật Minh tức giận tuyên bố cắt vai của ông ngay lập tức. Tuy nhiên, nhờ sự động viên của một quay phim, NSƯT Hữu Mười đã nài nỉ xin quay nốt cảnh còn lại với hi vọng được giữ lại vai.

May mắn thay, phần thể hiện của ông trong cảnh quay cuối đã thuyết phục đạo diễn. Về sau, chính Đặng Nhật Minh thừa nhận không thể tìm được ai phù hợp hơn với vai thầy giáo Khang. Một trong những hình ảnh mà ông nhớ mãi là ánh mắt lặng lẽ của nhân vật trong đám đông xem chèo - không lời thoại, không động tác, chỉ có ánh mắt chứa đựng mọi cảm xúc, đủ để thể hiện tất cả nỗi đau và nỗi hiểu biết mà nhân vật đang mang.

Một số phân cảnh trong phim "Bao giờ cho đến tháng Mười".

Nhìn lại kỷ niệm năm xưa, NSƯT Hữu Mười cho rằng đó là bài học sâu sắc về sự nghiêm túc và kỷ luật trong công việc. Sau này, khi trở thành đạo diễn, ông càng thấm thía hơn việc một thành viên trong ê-kíp không tuân thủ kỷ luật có thể ảnh hưởng đến cả tập thể như thế nào.

“Bao giờ cho đến tháng Mười” không chỉ là một dấu mốc quan trọng trong sự nghiệp của đạo diễn Đặng Nhật Minh, mà còn là một tượng đài trong lòng khán giả yêu điện ảnh Việt. Với tinh thần nhân văn sâu sắc, hình ảnh đậm chất làng quê và thông điệp vượt thời gian, bộ phim tiếp tục sống mãi trong ký ức người xem như một minh chứng cho sức mạnh của điện ảnh chân chính.

Khán giả có thể đón xem cuộc trò chuyện cùng NSƯT Hữu Mười và tìm hiểu thêm những câu chuyện hậu trường thú vị về bộ phim trong chương trình “Cine 7 - Ký ức phim Việt”, phát sóng lúc 21h10 ngày 19/4 trên kênh VTV3.